Akademik Veri Yönetim Sistemi
Halk Sağlığı Kongresi, Ankara, Türkiye, 5 - 07 Aralık 2024, ss.871-872
Giriş-Amaç: Hasta güvenliğini artırmak için hastanın kendi
bakımına katılımı özellikle yaşlılarda giderek önem kazanan bir durumdur ve
bakıma katılımda öz-savunuculuk girişimlerinin kullanılması sağlık sonuçlarını
iyileştirmede önemli bir stratejidir. Bu çalışmanın amacı Hasta Güvenliği için
Yaşlıları Güçlendirme ve Savunuculuk (HGYS) Anketinin (The Seniors Empowerment
Advocacy in Patient Safety Survey) Türkçe’ye uyarlamak ve psikometrik
özelliklerini değerlendirmektir.
Gereç-Yöntem: Araştırma metodolojik türdedir. Ölçeğin Türkçe formunun
oluşturulması/Dil geçerliliği ve Kapsam geçerliliği ve psikometrik
değerlendirme olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evreni
Ankara’nın sosyoekonomik yönden farklı iki farklı bölgesinde yaşayan 65 yaş ve
üstü yaşlı bireyler oluşturmaktadır. Mamak bölgesinden rasgele seçilen beş Aile
Yaşam Merkezine kayıtlı ve Çankaya bölgesinde Atakule Aile Sağlığı Merkezine
kayıtlı 65 yaş ve üstü bireyler evreni oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklem
büyüklüğünü her iki bölgeden 120 olmak üzere toplam 240 yaşlı birey
oluşturmuştur. Çalışmaya dahil edilme ölçütü 65 yaş ve üstü olma ve dışlama
ölçütleri temel eğitim almama, zihinsel hastalık tanısı ve konuşma ve işitme
engeli olmadır. Aynı haneden yalnızca bir yaşlı birey çalışmaya dahil
edilmiştir. Çalışmaya toplam 240 yaşlı dahil edilmiştir. Anket formlarından
2’si random yanıtlar içermesi nedeniyle çıkarılmış ve veri analizleri 238 kişi
ile yapılmıştır. Her iki bölgede gelişigüzel örnekleme yöntemiyle yaşlı
bireyler seçilmiştir. Veri toplama formu sosyo-demografik ve yaşam özellikleri
olarak; cinsiyet, yaş ve eğitim durumu, algılanan ekonomik durum, sağlık
özellikleri olarak; kronik hastalık varlığı ve algılanan sağlık yanında sağlık
hizmeti alırken ilk tercih ettiği hizmet birimi sorgulanmıştır. Veriler
araştırmacı tarafından Haziran- Aralık 2023 tarihlerinde belirlenen iki bölgede
kişilerin kuruma ziyaretleri sırasında ve ev ziyareti ile ve yüz yüze görüşme
yöntemiyle toplanmıştır. Verilerin analizinde yapı geçerliliği için Doğrulayıcı
Faktör Analizi ve güvenirliğe yönelik olarak iç tutarlılık ve madde-toplam puan
korelasyonu kullanılmıştır. Ayrıca maddelerin uyumu Rasch analizinde WMS
(infit) ve UMS (outfit) değerleri kullanılarak incelenmiştir. Çalışmada yapılan
diğer bir değerlendirme convergent validity’dir. Aveage Variance Extracted ve
Composite Reliablity bu değerlendirmede kullanılmıştır. Kapsam geçerliğinin
(uzman görüşü) değerlendirilmesinde Waltz ve Bausell (1981) tarafından
geliştirilen Kapsam Geçerlik İndeksinden-KGİ (Content Validity Index-CVI)
yararlanılmıştır Etik kurul, ölçek sahibi, çalışmanın yapılacağı kurumlardan ve
katılımcılardan izinler alınmıştır.
Bulgular: Çalışmaya katılan yaşlıların yaş ortalaması 71,80±5,9 yıl; %56,7'si
kadın, %55,0'ı evli ve %47,5'i lise mezunudur. Geçerlik ve güvenirlik için
dilsel ve içerik geçerliliği, doğrulayıcı faktör analizi, yakınsak geçerlilik,
Rasch analizi, Cronbach'ın alfa ve madde-toplam puan korelasyonları
kullanılmıştır. Ölçeğin dil ve kapsam geçerliliği uygun bulunmuştur. HGYS
Ölçeğinin yapı geçerliliği için Doğrulayıcı Faktör Analizi ile oluşturulan ilk
model uyum indeksleri bakımından uyum kriterlerini karşılayamamıştır. 21
maddelik ölçeğin dört alt boyutunda birer madde olarak yer alan “arkadaş ya da
aile üyelerinden destek isteme” ile ilişkili dört maddenin düşük faktör yüküne
sahip olduğu belirlenmiştir. Ölçeği geliştiren yazarın onayı alındıktan bu
maddeler çıkarılmış ve davranışlar alt boyutu 5 madde (0-15 puan), öz-etkililik
(0-12 puan), tutumlar (0-12 puan) ve sonuç etkililiği (0-12 puan) alt boyutları
4’ er madde olmak üzere 17 maddelik ölçek oluşturulmuştur. Yeni 17 maddeli
ölçek için oluşturulan modelde x2/sd=2,6; SRMR=0,05; CFI=0,90; RMSEA=0.08;
PNFI: 0,676; IFI=0,902 ve PGFI=,623 bulunmuş ve iyi uyum gösterdiği
belirlenmiştir Rasch analizi ölçeğin farklı öz-savunuculuk düzeylerini ayırt
edebildiğini göstermektedir. Ölçeğin alt boyutları için madde-toplam puan
korelasyonu 0,54-0,73 arasındadır. Cronbach alfa değeri alt boyutlarda
sırasıyla 0,82-0,82-0,80 ve 0,76 olarak ve toplamda 0,88 olarak belirlenmiştir.
Ölçekten alınabilecek toplam puan 0-51 arasındadır ve yüksek puanlar
öz-savunuculuğun yüksek olduğunu göstermektedir.
Sonuç: Bu ölçek öz savunuculuğu ölçmede geçerli ve güvenilirdir.
Anahtar Kelimeler: Yaşlılar, Hasta güvenliği, Öz-savunuculuk,
Geçerlik ve güvenirlik, Psikometrik özellikler