Akademik Veri Yönetim Sistemi
Halk Sağlığı Kongresi , Ankara, Türkiye, 07 Aralık 2024, ss.869-870
Giriş-Amaç: Dünyada ve ülkemizde yaşlı nüfus hızla artmakta
beraberinde bir takım sağlık sorunları ve eşitsizlikler ortaya çıkmaktadır. Bu
çalışmanın amacı sosyoekonomik yönden farklı iki bölgede yaşayan yaşlı
bireylerin öz-savunuculuk ve yaşam kalitesi düzeyinin sosyoekonomik durumla
ilişkisini ortaya koymaktır.
Gereç-Yöntem: Araştırma tanımlayıcı türde olup araştırma yeri sosyoekonomik
yönden farklı Ankara’ya bağlı Mamak ve Çankaya ilçeleridir. Araştırmanın
evrenini Mamak bölgesinde rastgele seçilen 5 Aile Merkezi’ne ve Atakule Aile
Sağlığı Merkezi’ne kayıtlı 65 yaş üstü bireyler oluşturmaktadır. Minimum
örneklem büyüklüğünü her iki bölgeden 169 olmak üzere 338 yaşlı birey
oluşturmaktadır. Örneklem seçiminde gelişigüzel örnekleme yöntemiyle her iki
bölgede 170 birey olmak üzere toplam 340 yaşlı seçilmiştir. Dahil edilme
kriteri, 65 yaş ve üzeri olmak; dışlama kriterleri zihinsel hastalık tanısı
olan, konuşma ve işitme engeli olan ve aynı hanede yaşayan bireylerdir. Bağımlı
değişkenler öz savunuculuk düzeyi, yaşam kalitesi; bağımsız değişkenler
sosyo-demografik, sosyo-ekonomik ve bazı sağlık özellikleridir. Veri toplama
araçları üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm sosyo- demografik, sosyo-ekonomik
ve bazı sağlık özellikleridir. İkinci bölüm olan Hasta Güvenliği için Yaşlıları
Güçlendirme ve Savunuculuk Anketinin geçerlilik güvenilirlik çalışması bu
araştırmanın verileri ile gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin Türkçe formu
davranışlar, öz-etkililik, tutumlar ve sonuç etkililiği alt boyutları olmak
üzere 17 maddelik ölçek oluşturulmuştur. Ölçeğin alt boyutları için
madde-toplam puan korelasyonu 0,54-0,73 arasındadır. Cronbach alfa değeri alt
boyutlarda sırasıyla 0,82-0,82-0,80 ve 0,76 olarak ve toplamda 0,88 olarak
belirlenmiştir. HGYS ölçeğinin tüm alt boyutları okuryazar olmayan bireylerde
güvenilir bulunmadığı için analizler bu çalışmada toplam puan üzerinden
değerlendirilmiştir. Ölçekten alınabilecek toplam puan 0-51 arasındadır ve
yüksek puanlar öz-savunuculuğun yüksek olduğunu göstermektedir. Üçüncü bölümde
Türkçe geçerlilik güvenilirlik çalışmasını Eser ve ark. (2010) tarafından
geçerlilik güvenilirlik çalışması yapılan Dünya Sağlık Örgütü Yaşlılar için
Yaşam Kalitesi Ölçeği yer almaktadır. Ölçeğin Cronbach alfa katsayıları 0,68
ile 0,88 arasında olup toplamda 0,85 olarak ve alt boyutlarda sırasıyla
0,88-0,68-0,73-0,76-0,75 ve 0,82 olarak bulunmuştur. Toplam puan 24-120
arasında değişmekte ve yüksek puanlar yüksek yaşam kalitesini göstermektedir.
Veriler araştırmacı tarafından Haziran- Aralık 2023 tarihlerinde toplanmıştır.
Verilerin analizinde sayı, yüzde, ortalama, standart sapma, ortanca; ikili
analizlerde t ve F testi; ileri analizlerde çoklu doğrusal regresyon
analizinden faydalanılmıştır. Etik kurul, ölçek ve çalışmanın yapılacağı
kurumlardan izinler alınmıştır.
Bulgular: Öz savunuculuk düzeyini eşini kaybetmiş olmanın ve sahip olunan ev
sayısının artmasının olumlu etkilediği bulunmuştur. Buna karşılık, kronik
hastalığın olmaması öz savunuculuk üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir.
Öğrenim düzeyi açısından, ilkokul ve ortaokul mezunu olmak öz savunuculuğu
anlamlı bir şekilde olumsuz etkilemektedir. Öte yandan, üniversite hastanesi ve
özel hastaneye başvuran bireylerin hasta güvenliği açısından daha olumlu
sonuçlar elde ettikleri saptanmıştır. Sınıfsal konum açısından bakıldığında,
beyaz yakalı olmak öz savunuculuk düzeyi pozitif yönde etkilerken, burjuva
sınıfında yer almanın anlamlı bir etkisi bulunmamıştır. Yaşam kalitesi ile öz
savunuculuk düzeyi pozitif yönde ilişkiye sahiptir. Erkek olmak, yaşam kalitesinde
anlamlı bir düşüşle ilişkilidir. Eş ile ve aile ile yaşayan bireylerin yaşam
kalitesi yalnız yaşayanlara göre anlamlı olarak daha düşük bulunmuştur. Temel
eğitim almış bireyler ile karşılaştırıldığında ilkokul veya ortaokul
mezunlarının yaşam kalitesi düşük, lise ve üzeri eğitim düzeyinde ise anlamlı
bir fark bulunmamıştır. Ev sahipliği sayısı ve evdeki oda sayısı yaşam kalitesi
arasında negatif ilişki vardır. Gelir düzeyi yaşam kalitesini pozitif yönde
etkilemiştir. Özel hastane kullanımının yaşam kalitesini negatif
etkilemektedir. Medeni durum, kronik hastalık durumu ve ilaç kullanımı gibi
değişkenler anlamlı bir etkiye sahip olmamıştır.
Sonuç: Yaşam kalitesi ve öz savunuculuk düzeyi ile sosyoekonomik eşitsizlikler
arasında ilişki saptanmıştır. Politika yapıcıların sağlık eşitsizliklerini en
aza indirmek için sosyoekonomik eşitsizliklere yoğunlaşması ve bu konuda ileri
araştırmalar yapılması önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yaşlı, Sosyo-ekonomik eşitsizlik,
Öz-savunuculuk, Yaşam kalitesi